جنگ زده: رانشگران قاره‌ای و ملتِ بی‌ ملیت

نوشته: نیک تورس

ما در سیّارهٔ متحرکی زندگی‌ می‌کنیم که دنیائیست پر از برخورد و چالش. زمانی‌ این زمینِ ما دنیای ابر‌قاره‌ها بود” :گاندوانا”، “رُدینیا”، “پنجیا”. ساحل شرقی آمریکا به سمت غرب آفریقا کشیده شده بود، در حالی که قطب جنوب تا طرف مقابل قاره آفریقا پهنه داشت. اما هیچ چیز در این جهان همیشگی‌ نیست و صفحات تکتونیکی که این سیاره را می پوشانند همیشه در حال حرکت هستند. ناگهان، در طول صدها میلیون سال، ابر قاره ها تقسیم میشوند، و توده‌های کوچکتری از آنها به وجود می‌آیند، و این توده‌ها به سمت مناطق دورتری در این کره خاکی شناور میشوند.

اخیراً آن قاره ها به کشورهای مستقل تقسیم شده‌ا‌ند. دو کشور چین و هند هر کدام بیش از یک میلیارد جمعیت دارند. اما حتی کشور‌های با وسعت متوسط میتوانند جمعیت عظیمی‌ را در خود جای دهند. اسپانیا و کانادا، همسایگان صدها میلیون سال پیشِ "پنجیا"، هم اکنون به ترتیب تقریباً ۴۷ میلیون و نزدیک به ۳۸ میلیون نفر جمعیت دارند که آن ها را به ۳۰مین و ۳۹مین کشور های پرجمعیت این سیاره رسانده است. اما حتی در مجموع، آنها بزرگتر از یک ملت بدون سرزمین نیستند. من در مورد قربانیان جنگ‌هائی صحبت می‌کنم که هم اکنون در حاشیه جهان ما، و بدون یک سرزمین، سرگردان هستند.

به گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، تعداد افرادی که سال گذشته به زور در اثر جنگ، آزار و اذیت، خشونت عمومی یا نقض حقوق بشر آواره شده بودند، به ۸۴ میلیون نفر افزایش یافته است. اگر این آوارگان کشور خودشان را تشکیل می دادند، هم اکنون آنان در ردیف ۱۷مین کشور جهان از لحاظ جمعیت قرار میگرفتند، که کمی بزرگتر از ایران یا آلمان میشد. چنانچه به این ۸۴ میلیون نفر کسانی‌ را که به دلیل اقتصادی به خارج از مرزها رانده شده‌ا‌ند اضافه کنیم، که تعداد آنها را به یک میلیارد افزایش میدهد، این بی‌خانمانان در ردیف سه ملت که بزرگترین ملت‌ها در جهان هستند، قرار میگیرند.

بر اساس گزارش جدید شورای پناهندگان دانمارک، که یک سازمان امدادی متمرکز بر بی‌خانمانان است، انتظار می رود جمعیت این «ملت» محرومان همچنان رشد کند. آمار آنها که ۲۶ کشور پرخطر را در بر می گیرد، پیش بینی می کند که تعداد آوارگان در سال جاری تقریبا سه میلیون نفر و در سال ۲۰۲۳ نزدیک به چهار میلیون نفر افزایش خواهد یافت. این بدان معنی است که در دهه بین سال های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۳ جمعیت آواره شده در این سیاره تقریباً دو برابر خواهد شد، که به بیش از ۳۵ میلیون نفر رشد خواهد کرد. در این پیش بینی‌ حتی تعداد بی‌خانمانان در نتیجه جنگ روسیه و اکراین، که حدود هفت میلیون نفر برآورد میشود، نیامده است.

“شارلوت اسلنته”، دبیرکل شورای پناهندگان دانمارک می گوید: “دیدن چنین تعداد به سرعت فزاینده ای از آوارگان در چنین مدت کوتاهی به شدت نگران کننده است.” وی تصریح کرد: “این جایی است که جامعه بین المللی و دیپلماسی باید گام بردارند. متاسفانه شاهد کاهش تعداد توافقات صلح و عدم توجه بین‌المللی به کشورهایی هستیم که که در نتیجه این عدم توجه، انتظار بی‌خانمانی بیشتر در آینده نزدیک میرود.”

بازماندگان بی خانمان جنگ های بی نام و نشان

تاریخ بشریت داستانی از جمعیت های در حال حرکت است، مردم به دلیل اخراج شدن از محل زندگی‌شان، تا ابد مجبور هستند که به اینجا و آنجا مهاجرت کنند. خوش‌شانس‌ترین کسانی‌ هستند که با تصمیم خود و به راحتی‌ و با قلبی شاد نقل مکان میکنند. بسیاری با دستان بسته و با فشار سرنیزه، یا در حالیکه بمب در اطرافشان منفجر میشود، و یا سربازان در کامیون‌های ارتشی، و یا موتور سواران جهادی با کلاشینکُف، به روستاهایشان حمله کرده‌ا‌ند، مجبور به ترک خانه‌های خود میشوند.

بسیار دشوار است که ذهن خود را متمرکز ۸۴ میلیون انسانی‌ کرد که همیشه در حرکت هستند و هیچ جا و مکانی برای زندگی‌ ندارند. این بدان معنی است که جمعیت آواره به زور در حال حاضر بیش از دو برابر تعداد اروپایی های رانده شده از خانه های خود توسط فاجعه جنگ جهانی دوم، شش برابر تعداد کسانی که پس از سانحهٔ جدائیِ پاکستان از هند در سال ۱۹۴۷ آواره شدند، یا ۱۰۵ برابر تعداد «مردم قایق» ویتنامی که در طول ۲۰ سال پس از پایان جنگ ویتنام در سال ۱۹۷۵ به هنگ کنگ، مالزی، اندونزی و تایلند گریختند، می‌باشد. به نوعی دیگر می‌توان نتیجه گرفت که: حدود یک نفر از هر ۹۵ نفر در این سیاره بدون اینکه خواسته باشد و یا سودی در آن داشته باشد و بدون ارادهٔ خود، در حال حرکت است.  با اضافه کردنِ کسانی‌ که به دلیل ضروریات اقتصادی از مسکن و مأوای خود پراکنده شده‌ا‌ند، می‌توان نتیجه گرفت که از هر ۳۰ انسانی‌ یک نفر مهاجر است.

تا ژوئن سال گذشته، نزدیک به ۲۷ میلیون نفر در مورد آنچه”‘باب دیلن” زمانی آن را «جاده پرواز غیرمسلح» می نامید پناهندگان بودند: که ۶۸٪ آن ها از پنج کشور سوریه (۶٫۸ میلیون)، ونزوئلا (۴٫۱ میلیون)، افغانستان (۲٫۶ میلیون)، سودان جنوبی (۲٫۲ میلیون نفر)، و میانمار (۱٫۱ میلیون نفر) بودند.  اکثر کسانی‌ که به زور از منازل خود رانده شده‌ا‌ند و در سرزمین خودشان بی‌خانمان هستند، قربانیانِ درگیری‌هائی می‌باشند که از سایر مردم جهان پوشیده است.

در سال ۲۰۱۸، من از اردوگاه آوارگانی در ایالت “ایتوری” که در شرق “کنگو” قرار دارد بازدید کردم که تعداد آورگان آنچنان افزایش یافته بود که ضرورت ایجاد یک اردوگاه دیگر را در قسمت دیگر شهر به وجود آورد. در آن زمان زنان، کودکان و مردان در “ایتوری” توسط شبه نظامیان مسلح دست به ماشه زنده قصابی می شدند. این حملات هیچگاه کاهش پیدا نکردند، و گرچه چهار سال از آن زمان می‌گذرد، این جنایت همچنان ادامه دارند.

تنها در ۱۰ روز اول این ماه شبه نظامیان هشت حمله در “ایگوری” انجام داده‌ا‌ند. در اول فوریه، قتل عام در یک اردوگاه آوارگان ۶۲ نفر را کشت، ۴۷ نفر را مجروح کرد و ۲۵ هزار نفر را آواره کرد و بر اعداد نجومی در حال حاضر در کنگو افزود.  به گزارش سازمان ملل متحد، حدود ۲٫۷ میلیون کنگوئی بین ژانویه تا نوامبر ۲۰۲۱ از خانه های خود رانده شدند و آوارگان داخلی آن کشور را به ۵٫۶ میلیون نفر افزایش دادند.

در سال ۲۰۲۰، در حالی که من از یک جاده که پوشیده از خاک سرخ در “بورکینافاسو”، یک ملت کوچک در غرب آفریقا، بود عبور می‌کردم، یک فاجعه ضد بشری آشکار را تماشا کردم. در این جاده، خانواده‌هائی از “بارسالوگو”، ۱۰۰ مایلیِ شمال پایتخت (اگدوگو)، به سمت “کایا”، که یک شهر تجاری با جمعیتی دو برابر سال پیش از آن است، در حرکت بودند. آنها قربانی جنگی بدون نام بودند، مسابقه ای مرگبار بین تروریست های اسلامگرا که با عدم پشیمانی از آدم‌کشی جنایت میکردند، و نیروهای دولتی که بیش از ستیزه گران اسلامی، غیر نظامیان را کشتار کرده بودند.

و رنجی که در آنجا دیدم همچنان ادامه دارد، چرا که آن درگیری همچنان مردم را از خانه هایشان می‌گریزاند. تعداد آوارگان در سال گذشته ۵۰٪ افزایش یافت، یعنی‌ ۱/۵ میلیون نفر، در حالیکه ۱۹،۲۰۰ نفر به کشور‌های همسایه مهاجرت کردند، که این یک افزایش ۵۰ درسدی نسبت به سال ۲۰۲۰ بود. در سال جاری به گفته شورای پناهندگان دانمارک، به احتمال زیاد ۴۰۰ هزار نفر دیگر آواره خواهند شد. و این تنها بخشی از یک بحران گسترده تر منطقه ای است که کشور‌های همسایه، “مالی” و “نیجر” را نیز در بر گرفته است، جایی که یک میلیون دیگر نیز بی‌خانمان شده‌ا‌ند.

در سراسر این قاره، جنگ داخلی در اتیوپی که از نوامبر ۲۰۲۰ آغاز شد، آن را تبدیل به مرکز بزرگترین جمعیت آواره در جهان کرده است. در پایان آن سال پیش از ۲٫۱ میلیون نفر از این کشور گریخته‌ا‌ند. تا پایان سال ۲۰۲۱ این تعداد دو برابر شده بود، و به ۴٫۲ میلیون نفر رسید، همانطور که در کنگو، قربانیان خشونت و جابه جایی دو برابر شده بود. به عنوان مثال در اوائل ماه جاری پناهندگان اریتره ای در اردوگاه پناهندگان “باراهله”  در “آتیوپی” مورد حمله مردان مسلح قرار گرفتند، که در نتیجه آن پنج نفر از پناهندگان کشته و هفت زن ربوده شدند، و عاقبت ۱۴،۰۰۰ نفر از پناهندگان مجبور به فرار به شهرهای دیگر شدند.

افغانستان هنوز محل يک بحران منازعه محوری ديگر است. بر اساس پروژه هزینه های جنگ دانشگاه براون، از زمان حمله آمریکا به کشورشان در سال ۲۰۰۱، تقریباً شش میلیون افغان یا به صورت داخلی آواره شده اند یا پناهنده شده اند. به همین ترتیب بیش از ۱۰ سال پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه، نیمی از جمعیت آن کشور همچنان در برزخ به دام افتاده اند، که حدود ۶٫۶ میلیون نفر از آن ها به خارج از کشور پناهنده شده اند و ۶٫۷ میلیون نفر در داخل کشور خود آواره هستند.

به همین طریق تصاحب نظامی در "میانمار"، از جمله حملات هوائی و گلوله‌باران، جابجایی عظیمی‌ را به دنبال داشت که در نتیجه باعث رنج و تعب شدید مردم شد. هم اکنون دست کم ۹۸۰ هزار پناهنده و پناهجو از "میانمار" در کشورهای همسایه، و حدود ۸۱۲ هزار آواره داخلی در آنجا وجود دارد که از آن جمله می توان از ۴۴۲ هزار نفر که از زمان کودتا از خانه هایشان رانده شده بودند، نام برد.

شکاف قاره ای

در سال ۲۰۱۴ حدود ۹ میلیون آوارگان جهان در کشورهای کم درآمد زندگی می کردند. امروز این تعداد به ۳۶ میلیون نفر افزایش یافته است، و بر اساس  پیش بینی شورای پناهندگان دانمارک تا پایان سال ۲۰۲۳ به ۴۰ میلیون نفر افزایش خواهد یافت. “شارلوت اسلنته” دبیر کل این شورا می گوید بحران جابه جایی “به طور نامتناسبی کشورها و مناطق فقیرتر را که در حال حاضر به اندازه کافی مواد غذایی ندارند، تحت تأثیر قرار می دهد. مشخصا ما می بینیم که بودجه بشردوستانه در تعدادی از کشورهایی که جابه جایی در آن ها صورت می گیرد ناکافی است.”

پیش بینی شورای پناهندگان دانمارک بر اساس یک مدل پیچیده با بهره گیری از بیش از ۱۲۰ شاخص مربوط به درگیری و همچنین حکمرانی و عوامل زیست محیطی، جمعیتی و اقتصادی حاکی از آن است که “بورکینافاسو”، “کامرون”، “جمهوری دموکراتیک کنگو”، “نیجریه”، “سودان جنوبی” و “سودان” همگی در سال ۲۰۲۲ جابه جایی قابل توجهی را تجربه خواهند کرد در حالی که “اتیوپی”، “موزامبیک” و “سومالی” به احتمال زیاد شاهد افزایش های قابل توجهی در سال ۲۰۲۳ خواهند بود. علاوه بر این، شورا پيش بينی می کند که تعداد افرادی که در جنوب صحرای آفريقا از خانه های خود رانده شده اند، تا پايان سال آينده به بيش از پنج ميليون نفر افزایش خواهد یافت.

در سال ۲۰۲۰، سفری به "بورکینا فاسو" کردم، و در حالی‌ که در یک ماشین شیک "اس‌-یو‌-وی" نشسته بودم و پلیس مسلح مرا اسکورت میکرد، خانواده‌هائی را در مسیر دیدم که هر چه داشتند بار الاغ کرده بودند و یا روی چرخ‌های دستی‌ اسباب زندگی‌شان، مانند هیزم، تشک، قابلمه، و سایر متعلقات را در زیر یک آفتاب سوزان حمل میکردند. اگر ما هنوز در زمان قاره "پنجیا" زندگی‌ میکردیم، آنها می‌توانستند از ایستگاه "کایا" بگذرند و در جهت شرق به سمت "مالی" و "گینه" بروند، و از "میامی" در "فلوریدا" سر در بیاورند. اما امروزه، شهر ثروتمندی که پر است از گالری و رستوران و بوتیک و متوسط یک خانه ۴۷۱ هزار دلار است، با کشوری که هشتاد درصد جمعیت زیر سه دلار در روز زندگی‌ میکنند، دنیای دیگری است. به عبارت دیگر، این دو نقطه ۲۵۰ ملیون سال و ۵،۲۰۰ مایل با یکدیگر فاصله دارند.

ما در دنیایی زندگی می کنیم که رانش قاره ای بسیاری از آوارگان “افغان”، “بورکیناب”، “کنگو” و دیگران را در داخل مرزهای خود یا در ملت های همسایه محصور کرده است، بطوری که تحمل این مشقت بیش از نیروی آنان است. ستم اقیانوس هایی که آواره شدگان ناشی از درگیری را از ایمنی جدا می کنند، توسط دولت های بی رحم، مرزهای مهر و موم شده و سیاست های بی‌ عاطفه، که باستانی ترین پاسخ بشریت به خطر را محدود و جرم می کند، تشدید شده است.

کسانی‌ که در مناطق امن و راحت زندگی‌ میکنند، کمترین کاری که می‌توانستند برای این انسان‌ها بکنند کمک مادی بود. دولت آمریکا؛ مسئول ۶۰ میلیون آواره در افغانستان، عراق، لیبی، پاکستان، فیلیپین، سومالی، سوریه و یمن به بهانه جنگ با ترور، مسئولیت ویژه ای بر عهده دارد، اما پا پیش نمیگذارد. در گزارش جابه جایی جهانی شورای پناهندگان دانمارک در سال ۲۰۲۲ آمده است: “محدودیت های تأمین بودجه همچنان مانع پاسخ بشردوستانه به جابه جایی می شود. با نگاهی به پیش بینی های فعلی برای سال های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ می‌توان نتیجه گرفت، بحران هایی که توجه بشردوستانه جامعه بین المللی فاقد آن است و بودجه لازم تامین نشده است، پیش بینی می شود جابه جایی به طور قابل توجهی افزایش یابد.”

در کشورهایی که طرح های پاسخ بشردوستانه در سال ۲۰۲۱ بیش از ۵۰٪ تأمین مالی شده بود، پیش بینی می شود جابه جایی با متوسط ۵۹،۰۰۰ نفر افزایش یابد. در مناطقی که تامین مالی کمتر از ۵۰٪ است، پیش بینی‌ میشود که بی‌خانمانی با بیش از ۱۶۰،۰۰۰ نفر افزایش یابد. سازمان ذکر شده اعلام کرد: "جامعهٔ بین‌المللی باید با پشتیبانی‌ مالی وسیع‌تر گام بلند‌تری بردارد تا وضع کشور‌هائی را که بر اثر جا‌به‌جایی تاثیر پذیر بوده‌ا‌ند بهبود بخشد".

بر اساس پیش بینی‌هایی که شده، روزی سیر حرکتی‌ قاره‌ها آنها را بار دیگر به یکدیگر می‌چسباند، و آمریکای شمالی مجددا به آفریقا وصل میشود. متاسفانه برای کسانی که با جنگ، خشونت و آزار و اذیت بی خانمان شده اند و در زمان حاضر درون کشوری بی‌ملت زندگی‌ میکنند، ۳۰۰ میلیون سال دیر خواهد بود. مرزهای خودسرانه ما، کمک‌های ناچیز، و سیاست‌های شقاوت آور دولت‌ها باعث میشوند که کسانی‌ که قربانی درگیری‌ها شده‌ا‌ند همچنان در جستجوی مکانی امن بی‌خانمان بمانند. ما این گروه کثیر را به عنوان ولگردان حاشیه‌ای به دور انداخته‌ایم، که تا ابد سرگردن بمانند.